16.06.2020, Emilia Dadan

Malarstwo abstrakcyjne - rozumieć, czy przeżywać?

Emilia Czupryńska   “Abstrakcja Geometryczna”   zobacz u nas w galerii

Obrazy abstrakcyjne cieszą się ogromną popularnością, ze względu na swoje walory dekoracyjne. Wprowadzają do wnętrza energię i kolor, doskonale łączą się z innymi elementami aranżacji, a przy tym wydają się “bezpieczne”, bo przecież “nic nie znaczą”. Po ponad stu latach, abstrakcje stały się dla nas przede wszystkim tym, czym nigdy nie miały być: ozdobami.

Jakie były więc funkcje i założenia abstrakcjonizmu? Czy miał jedynie wypełnić lukę, która pojawiła się w miejscu malarstwa, wiernie odtwarzającego rzeczywistość, wraz z wynalezieniem fotografii? Opowiem wam.

 

Natalia Biegalska, “A1”

 

Nowa sztuka dla nowych intelektualistów

 

Choć obecnie we wnętrzach króluje abstrakcja "gorąca" - ekspresyjna, silnie zindywidualizowana, budząca skojarzenia z rzeczywistością, warto pamiętać, że początki nurtu odwoływały się przede wszystkim do intelektu odbiorcy. Artyści, od Kandynsky’ego, poprzez Malewicza, aż po Mondriana, pragnęli stworzyć sztukę skierowaną do rozumu, nie do emocji. W stu procentach oderwaną od pozamalarskiego świata i popartą teoretycznymi traktatami. Czerpiąc z dziedzictwa impresjonizmu (zwłaszcza w zakresie badania plamy barwnej), kubizmu i futuryzmu, abstrakcja znalazła dla siebie zupełnie nowe środki wyrazu. Początkowo syntezując i upraszczając rzeczywiste motywy (Mondrian w swoich obrazach porządkował wrażenia z obserwacji fal oceanu lub kwitnącej jabłoni, abstrahował poszczególne wrażenia, formy i kolory, a następnie układał je w kompozycje i przepuszczał przez intelektualny filtr) z czasem przenieśli się do świata elementarnych kształtów - figur geometrycznych, podstawowych kolorów i linii. Separacja od rzeczywistości miała służyć malarskiej czystości i zagwarantować futurystyczną niezależność od natury i kultury.

Było to szczególnie istotne w malarstwie Rosyjskim. Czas przemian społeczno-politycznych wymagał nowej sztuki, odrzucającej gusta i tradycje “burżuazyjne”.

Abstrakcjoniści poszukiwali uniwersalnych motywów i symboli. Kandinsky w swoim traktacie “O duchowości w sztuce” wspominał o elemencie czysto artystycznym i wiecznotrwałym, przenikajacym wszystkich ludzi, narody i czasy. Twórcy stopniowo odchodzili od form organicznych i skłaniali się w stronę rzeczywistości matematycznej lub muzycznej. Obrazy abstrakcyjne miały bowiem wywoływać odczucia podobne do wrażeń, pojawiających się podczas słuchania orkiestry. Podobnie jak formy muzyczne, choć pozbawione wyrażonej treści, obrazy abstrakcyjne miały być poruszające, dzięki uniwersalności ludzkich doświadczeń i przeżyć.

 

Piet Mondrian, “Kwitnąca jabłoń”

 

Malarstwo abstrakcyjne po II Wojnie Światowej

 

Po II Wojnie Światowej, abstrakcja stała się gorąca i przestała być czysta. Sztuka odeszła od form geometrycznych, na rzecz ukazywania organicznych struktur (jak we wstrząsających pracach Jeana Fautriera, które choć nieprzedstawiające, niezwykle silnie oddziaływują na wyobraźnię i podświadomość) i emocjonalnej wiwisekcji. Zamiast uniwersalnych treści, pojawiła się emocjonalna ekspresja. Świat poznał Jacksona Pollocka i Willema De Kooninga. Sztuka abstrakcyjna zaczęła służyć uwolnieniu nagromadzonych traum i napięć, związanych między innymi z koszmarem wojny. Tematem pracy malarskiej był sam proces twórczy - wyzwalający, pozbawiony kontroli, impulsywny - i związane z nim emocje. Takie odmiany abstrakcjonizmu, jak taszyzm, czy action painting położyły kres chłodnej analizie. Formy nie były już idealne sterylne - budziły skojarzenia, odwoływały się do wyobraźni. Ze swoimi egzystencjalnymi tematami i aluzjami do rzeczywistości, bardziej niż muzykę, abstrakcje zaczęły przypominać poezję.

 

Jean Fautrier, “Dépouille”

 

Koniec wieku i koniec dylematów

 

Teza, jakoby dzieło sztuki dało się pozbawić tematu od początku wydawała się nieco utopijna. Przełom wieków i pojawienie się nowych technologii otworzyło przed nami dostęp do nowych przestrzeni wizualnych. Zobaczyliśmy przekroje struktur mózgowych, tysiąckrotnie powiększone tkanki, marsjańskie skały, bajeczne plamy mgławic. Stało się jasne, że wykorzystywane przez abstrakcjonistów formy i kształty nie pochodzą spoza świata natury. Jedyną ucieczką od przedmiotów i skojarzeń mógł być powrót do geometrycznej abstrakcji z jej rytmami i kontrastami. Jednak to ucieczka pozorna, bo każdy kolor i każdy kształt posiada właściwą sobie symbolikę, podobnie jak każdy z odbiorców - własny zasób doświadczeń i skojarzeń. Na koniec stulecia odkryliśmy, że analiza dzieła sztuki nie musi stać w sprzeczności z jego osobistym przeżywaniem. Jedyną właściwą odpowiedzią na  pytanie “sercem, czy rozumem?” jest więc: i tak, i tak. 

 

Izabela Kendakji, “Szczęśliwa dusza 3”

Współczesne obrazy abstrakcyjne

 

Współcześni malarze abstrakcjoniści nie uciekają przed wieloznacznościami. Odwołują się zarówno do logiki, jak i do natury, jednocześnie pozwalając odbiorcom, aby sami tworzyli własne narracje. Patrzenie na obraz abstrakcyjny przypomina dziecięce zabawy, w których patyk zmieniał się w pistolet, a kształty chmur stawały się zamkami i smokami. Albo słuchanie piosenki w nieznanym języku i wyobrażanie sobie jej treści. Do percepcji wystarczy nam jedynie intuicja, choć im bardziej uważnymi i doświadczonymi jesteśmy odbiorcami, tym bogatszy będzie nasz zasób skojarzeń.

 

Agnieszka Potocka-Makoś, “Wolne pole”

 

Kupując obraz abstrakcyjny do salonu, biura, czy sypialni, wybierzmy nie tylko odpowiednią dekorację, ale całe przeżycie, warte codziennego doświadczania. Pamiętajmy, że im dłużej będziemy patrzeć na obraz, tym więcej nabierze znaczeń.

 

 

KOMENTARZE